سيستم مديريت زيست محيطي ISO 14000

سيستم مديريت زيست محيطي ISO 14000

توجه به محيط زيست (آب، هوا، خاك) از سه يا چهار دهه قبل به صورت جدي مدنظر قرار گرفت و از همان زمان تعدادي از مديران، متخصصان و كارشناسان صنايع، داوطلبانه به كنترل تاثيرات فرايندها و محصولات توليدي خود بر محيط زيست همت گماردند و به تدريج نيز سازمان هاي ملي و بين المللي با تعيين ضوابط ، مقررات و قوانين براي حفاظت از محيط زيست به كمك آنان آمدند و در واقع حفاظت از زيستگاه بشر اهميت ويژه اي يافت.
در سال1992 و در كنفرانس ريودوژانيرو، شوراي BCSD بر اين نكته تاكيد كرد كه سازمان هاي توليدي و خدماتي بايد فعاليت ها و عملكرد خود و تاثير آنها را بر محيط زيست مورد توجه قرار داده و تحت كنترل بگيرند.

در همين سال از سازمان بين المللي استاندارد (ISO) درخواست شد تا در راستاي تدوين استانداردهاي مديريت زيست محيطي فعاليت گسترده تري را انجام دهد. بر پايه اين درخواست ، سازمان بين المللي استاندارد يك گروه مشورتي با عنوان SAGE متشكل از نمايندگان بيست كشور جهان ، 11 سازمان بين المللي و بيش از 100 متخصص مديريت و محيط زيست تشكيل داد و به بررسي موارد زير پرداخت :
    – تشويق سازمان ها در جهت ايجاد يك رويكرد عمومي در زمينه مديريت زيست محيطي
    – تقويت قابليت سازمان ها جهت بهبود طرق اندازه گيري عملكرد زيست محيطي پيشگيري از آلودگي
    – بهبود بخشيدن به مبادلات تجاري در سطح بين المللي و حذف موانع تجاري از طريق ايجاد استانداردهایي جهت ارزيابي عملكرد زيست محيطي سازمان ها
    – پيش بيني مشكلاتي كه تدوين استانداردهاي بين المللي مديريت زيست محيطي مي تواند ايجاد نمايد.
    نتايج اين بررسي ضرورت تدوين استانداردهاي بين المللي را نمايان ساخت. سازمان بين المللي استاندارد در سال1993، يك كميته فني تحت عنوان مديريت زيست محيطي (ISO/TC 207) تشكيل داد تا تدوين استانداردهاي مديريت زيست محيطي را آغاز كند و بر اين پايه در آكوست سال 1996 مجموعه اي مشتمل بر شش استاندارد از سري ايزو 14000، پس از بحث و بررسي هاي علمي گسترده انتشار يافت.
استاندارد ISO 14001 نيازهاي يك سيستم مديريت زيست محيطي را بيان مي كند ، تا بتواند هماهنگ با ساير استانداردهاي مديريتي مثل سري استانداردهاي ISO 9000 براي مديريت كيفيت و استانداردهاي ايمني و غيره در شركت به كار گرفته شود . در اين استاندارد چارچوب هايي به عنوان مبناي حركت شركت تعيين شده است و اين مسئوليت شركت ها و سازمان هاي به كار گيرنده است كه با توجه به نوع و شكل فعاليت هاي خود اين چارچوب ها را در مورد فعاليتشان بررسي كرده و زمينه هاي لازم را در برپايي سيستم مديريت زيست محيطي خود به كار گيرند .
استانداردهاي ISO 14001 به طريقي نگارش يافته تا در مورد كليه سازمان هاي بزرگ و كوچك كه از نظر شرايط جغرافيايي ، فرهنگي و اجتماعي همسان نمي باشند هم كاربرد داشته و قابل اجرا باشد.

موفقيت اجراي نظام مديريت زيست محيطي بر مبناي اين استاندارد بستگي به تعهد كليه افراد سازمان به خصوص مديريت ارشد شركت دارد.
به طور كلي هدف از برپايي سيستم نظام مديريت زيست محيطي بر مبناي استاندارد بين المللي ISO 14001 تحكيم حفاظت از محيط زيست و جلوگيري از آلودگي در توازن با نيازهاي اجتماعي و اقتصادي جامعه مي باشد.
بايد توجه داشت كه نيازها و چارچوب هاي مطرح شده در استاندارد 14001:1996 كليه موارد مربوط به موضوعات زيست محيطي را پوشش نمي دهد. اين بدان معني است كه دو سازمان با فعاليت هاي مشابه مي توانند داراي اجزاي زيست محيطي متفاوتي باشند ولي درعين حال هر دو سازمان با نيازهاي استاندارد مطابقت داشته و گواهينامه را دريافت كنند.

چرا يك سيستم مديريت زيست محيطي را به اجرا درمي آوريم؟
شايد به دلايل زير:
    – نياز داخلي شركت
    – روابط خوب باخريدار به عنوان يك تامين كننده محصولات يا خدمات
    – انطباق و عملكرد بهتر سازمان با قوانين زيست محيطي
    – كاهش ريسك فعاليت ها در شركت
    – بهبود مديريت داخلي سازمان
    – فشار از طرف عوامل داخلي
    – همسايه خوبي بودن
    – بهبود رابطه به دولت
    – روش هاي بهتر كاري
    – بهبود اجراي اقدامات زيست محيطي
    – بازاريابي
    – روابط عمومي
هيچ گاه يك سيستم مديريت زيست محيطي را تنها به خاطر اين كه مجبور هستيد، بر پا و اجرا نكنيد، مگر اين كه واقعاً بخواهيد اين كار را بكنيد.
    
سيستم هاي مديريت زيست محيطي
خط مشي زيست محيطي
اين خط مشي بايد توسط بالاترين مقام شركت و يا سازمان مشخص شود و در برگيرنده تمام موارد زير باشد :
    – مرتبط با نوع فعاليت ها و تاثيرات زيست محيطي فعاليت شركت باشد .
    – تعهد شركت به پيشرفت مستمر .
    – تعهد شركت به مطابقت با قوانين زيست محيطي و يا هر قانون ديگري كه شركت ملزم به رعايت آن مي باشد .
    – در رابطه با هدف هاي خرد و كلان زيست محيطي شركت باشد .
    – مكتوب بوده ، به اجرا درآمده و به اطلاع كليه پرسنل برسد .
    – در دسترس عموم باشد .
برنامه ريزي:
تعيين جنبه هاي زيست محيطي فعاليت هاي شركت: شركت بايد نسبت به شناسايي تاثيرات زيست محيطي كليه فعاليت هاي خود اقدام و مواردي را كه مهم و بارز هستند و بر محيط زيست تاثيرات سوء دارند مشخص كنند.
جنبه هاي زيست محيطي بارز (مهم) بايد مكتوب و در اختيار عموم باشد. اين جنبه ها عبارتند از:
    – قوانين زيست محيطي
    – شناسايي و مطابقت با قوانين زيست محيطي
    – تعيين هدف هاي خرد و كلان زيست محيطي
هدف هاي زيست محيطي يك شركت با توجه به جنبه هاي زيست محيط بارز شركت، قوانين حاكم، نوع تكنولوژي موجود، وضعيت مالي و اجرايي شركت كه در راستاي خط مشي زيست محيطي و تعهد به جلوگيري از آلودگي باشد.
برنامه هاي زيست محيطي شركت: براي رسيدن به هدف هاي زيست محيطي لازم است كه شركت برنامه هايي را در اين رابطه در نظر گرفته و به اجرا درآورد كه شامل تعيين مسئوليت هاي اجرا در هر بخش از سازمان و زمان و دوره انجام آنها مي باشد.
    
اجراي سيستم محيط زيستي
ساختار و مسئوليت ها: مديريت شركت بايد شرايط و امكانات لازم اعم از مسئوليت ها و اختيارات منابع مالي، فني و مهارت هاي لازم جهت اجراي سيستم را فراهم نمايد.
در راستاي اجراي سيستم، مديريت ارشد شركت بايد نماينده خود را در اين زمينه معرفي كند تا جهت پيگيري و اجرا و گزارش دهي به مديريت شركت به كار گمارده شود.
 آموزش، آگاهي و شايستگي: نيازهاي آموزشي پرسنلي كه فعاليت هاي آنها بر محيط زيست تاثير مي گذارد بايد شناسايي جهت انجام دوره هاي آموزشي مورد نياز اقدام به عمل آورد.
اين آموزش ها بايد شامل موارد زير باشد:
    – اهميت مطابقت با خط مشي زيست محيطي به دستورالعمل ها و نيازهاي سيستم مديريت زيست محيطي شركت
    – تاثير فعاليت هاي مختلف مربوطه بر محيط زيست و مزيت انجام بهتر مسئوليت ها در جهت بهبود اجرا فعاليت
    – نقش و مسئوليت هاي پرسنل در رسيدن به هدف هاي زيست محيطي شركت و مطابقت با نيازهاي مديريت زيست محيطي
    – آموزش در جهت آگاهي از تاثير منفي بر سيستم در صورت عدم انجام وظايف محوله
    
ارتباطات
در رابطه با جنبه هاي زيست محيطي فعاليت شركت و مسائل مربوط به سيستم مديريت زيست محيطي بايد نحوه ارتباطات درون و برون سازمان هاي شركت مشخص باشد.
مستندات مديريت سيستم مديريت زيست محيطي: اطلاعات مربوط به اجراي اصلي سيستم مديريت زيست محيطي شركت بايد بر روي كاغذ و يا به صورت الكترونيكي تهيه و نگهداري شود كه شامل ارتباطات قسمت هاي مختلف باشد و در صورت نياز نحوه دسترسي به مدارك هم مشخص باشد.
    
كنترل مدارك
نحوه كنترل مدارك بايد مشخص باشد به طوري كه اين اطمينان حاصل شود كه:
    1- محل مدارك مشخص باشد.
    2- به طور متناوب مورد بازبيني و بررسي قرار گرفته و در صورت لزوم توسط افراد ذيصلاح تغيير يابد.
    3- مدارك به روز در اختيار استفاده كنندگان قرار داشته باشد.
    4- مدارك از رده خارج شده از نقاط مورد استفاده خارج گردند و يا اطمينان حاصل شود كه مورد استفاده نخواهند بود.
    5- مداركي كه براي سوابق نگهداري مي شوند و از رده خارج شده اند به طور مناسب قابل تشخيص باشند.
مدارك به طور كلي بايد خوانا و به سرعت قابل دسترسي باشند و مدت زمان نگهداري هم تعيين شود.
    
كنترل عملياتي
فعاليت هايي كه در ارتباط با خط مشي و جنبه هاي بارز (مهم) زيست محيطي شركت مي باشند بايد تحت شرايط مشخص انجام شوند.
اگر فقدان دستور العمل هاي مكتوب منجر به عدول از رسيدن به خط مشي زيست محيطي گردد، بايد دستور العمل و يا رويه هاي مكتوب تهيه و به كار گرفته شود.
در اين دستور العمل ها معيارهاي عملياتي بايد مشخص شوند و ارتباطات لازم با پيمانكاران و تهيه كنندگان خدمات و غيره در رابطه با نيازهاي اين دستورالعمل ها به عمل آيد.
    
آمادگي در شرايط اضطراري
شركت بايد داراي دستورالعمل هايي باشد تا بتواند در مقابله با حوادث و شرايط غير مترقبه اقدامات لازم را براي جلوگيري از تاثيرات منفي بر محيط زيست به عمل آورد.
در اين رابطه لازم است كه به صورت ادواري، مواردي را كه قابل اجرا و عمل مي باشند مورد آزمايش قرار دهند.
    
بازرسي و اقدامات اصلاحي
كنترل و اندازه گيري: مشخصه هاي كليدي عملياتي كه مي توانند تاثيري مهم بر محيط زيست داشته باشند. طبق دستور العمل هاي مكتوب اندازه گيري شده و تحت كنترل باشند.
دستگاه هاي اندازه گيري بايدكاليبره بوده و مطابق با دستور العمل هاي مكتوب، به صورت ادواري، مطابق با قوانين زيست محيطي مورد ارزيابي قرار گيرد.
مغايرت و اقدامات اصلاحي و پيشگيرانه: مسئوليت و اختيارات در رابطه با نحوه برخورد و انجام تحقيقات مربوط به مغايرت ها و اقدام هاي اصلاحي و پيشگيرانه بايد مشخص و براساس دستور العمل باشد.
سوابق: نحوه شناسايي، نگهداري و از رده خارج كردن سوابق زيست محيطي بايد مشخص باشد كه شامل سوابق آموزشي، مميزي ها و بازنگري مي شود. اين سوابق بايد خوانا، قابل شناسايي و در ارتباط با فعاليت هاي مربوط باشند.
مميزي سيستم مديريت زيست محيطي: مميزي هاي زيست محيطي بايد بر طبق برنامه و دستورالعمل انجام گيرد. اين مميزي ها به منظور مشخص نمودن ميزان مطابقت سيستم مديريت زيست محيطي با برنامه هاي از پيش تعيين شده و اين كه سيستم به طور مناسب مورد اجرا و نگهداري مي باشد، انجام مي گيرد. نتيجه اين مميزي ها به مديريت شركت اطلاع داده مي شود. برنامه مميزي بر اساس اهميت فعاليت ها تهيه و تدوين مي شود.
    
بازنگري مديريت
مديريت ارشد شركت بايد در زمان هاي مشخص سيستم مديريت زيست محيطي شركت را مورد بازبيني و نگرش قرار دهد، تا در رابطه موثر با مناسب بودن اين سيستم اطمينان حاصل گردد. اين بازنگري بايد مكتوب و سوابق آن نگهداري شود.         

منبع: كتاب كنفرانس مديريت كيفيت