روش های اندازه گیری سر و صدا در محیط کار بر اساس استانداردها

 

 

«هدف از انداره گيري سر و صدا»

مناسب ترين روش براي كنترل صدا، اندازه گيري سر و صدا و ميزان مراجهه با آن
مي باشد. بدين طريق مي توان محل هاي پر سر و صدا و افراد در معرض آلودگي صوتي را شناسايي نمود.

«روش اندازه گيري سر و صدا»

جهت تعيين تماس صوتي مطابق با اهداف بهداشت حرفه اي تراز فشار صوت
اندازه گيري مي شود. براي اين منظور از روش ها و تجهيزات مختلفي استفاده  مي شود  كه انتخاب آنها بستگي به سر و صداي محيط و ميزان اطلاعات مورد نياز دارد. اولين قدم در اين راه مشخص كردن وجود يا عدم وجود مشكل سر و صدا در محيط كار مي باشد.

در اين مقاله مراحل اندازه گيري سر و صدا بطور مختصر شرح داده شده است. (جهت كسب اطلاعات بيشتر به استاندارد 56/107 CSA و استاندارد تأئيد شده كشور خود مراجعه نمايند.)

«چگونگي تشخيص مشكل سر و صدا»

اولين قدم در اندازه گيري تشخيص مشكل سر و صدا مي باشد كه بازديد مقدماتي در اين رابطه بما كمك مي كند. در زير شاخص هاي تعيين سر و صداي مخاطره آميز عنوان گرديده است.

·        سر و صدا بيشتر از صداي ترافيك شهر شلوغ مي باشد.

·     افراد بايد با كساني كه در فاصله 3 متري قرار دارند با صداي بلند صحبت كنند.

·     افراد جهت استفاده از راديو و تلويزيون (در مواقع عادي) مجبورند صداي اين      
        وسايل را بلند كنند.

·    بعد از چنين سال كار، در محيط پر سر و صدا در مكان هاي شلوغ و اجتماعات
        دچار مشكلات ارتباطي مي شوند.

«مواردي كه در زمان اندازه گيري بايد مورد بررسي قرار گيرد»

قبل از اقدام به اندازه گيري بايد اطلاعات مورد نياز را جمع آوري نموده و از موارد زير آگاهي داشته باشيم.

·   هدف اندازه گيري: كنترل صدا، جلوگيري از افت شنوائي، اجراي آئين نامه
       صوتي و ….

·             منابع توليد صدا وزمان فعاليت آنها.

·             نوع صدا: يكنواخت، متناوب، ضربه اي.

·             موقعيت افرادي كه در محيط هاي پر سر و صدا كار مي كنند.

اولين مرحل اندازه گيري بازديد مقدماتي جهت تعيين موارد زير مي باشد.

·            وجود مشكل سر وصدا

·            نياز به اندازه گيري

دومين مرحله تعيين ميزان تماس فردي با صدا مي باشد يعني ميزان صدايي كه شخص در زمان كاري با آن مواجه است.

اگر صدا يكنواخت باشد، اطلاعات گرفته شده از بازديد مقدماتي، جهت تعيين اين ميزان بكار مي رود. ولي اگر صدا غير يكنواخت باشد و يا فرد در موقعيتي ثابت كار نكند و در حال گردش باشد بايد دزيمتري صدا انجام گيرد.

«تجهيزات مورد نياز براي اندازه گيري سر وصدا»

متداول ترين وسيله جهت اندازه گيري صدا، دستگاه صدا سنج SLM و صدا سنج از نوع جمع شونده ISLM مي باشد. آگاهي از نحوه كاليبراسيون، طرز استفاده و گرفتن اطلاعات لازم از دستگاه جهت انتخاب دستگاه مورد نياز امري مهم مي باشد.

جدول شماره 1 راهنما جهت انتخاب دستگاه مي باشد (اطلاعات مذكور توسط كارخانه سازنده ارائه مي گردد)

جدول شماره 1 – راهنماي انتخاب دستگاه

 

نوع اندازه گيري	دستگاه اندازه گيري مناسب	نتيجه	توضيحات
ميزان تماس فردي با صدا	1- دزيمتر صدا	دز يا تراز معادل صدا	بالاترين دقت براي تعيين ميزان تماس فردي
	2- ISLM	تراز معادل صدا	اگر كارگر موقعيت ثابت ندارد و در حال گردش است تعيين ميزان تماس فردي مشكل مي باشد مگر اينكه كار را بتوان به فعاليت هاي مشخص تقسيم كرد.
	3- SLM	dB(A)	اگر تراز صدا متغير بود تعيين ميزان تماس ميانگين مشكل مي باشد. فقط زمان هايي مفيد است كه كار را بتوان براحتي به فعاليت هاي معين تقسيم كرد و تراز صدا در تمام وقت ثابت باشد.
ميزان صدايي كه بوسيله منبع توليد مي شود.	1-  SLM	dB (A)	اندازه گيري بايد در فاصله 1 تا 3 متري انجام گيرد (نبايد مستقيماً در منبع انجام شود)
	2- ISLM	تراز معادل صدا dB (A)	اگر صدا خيلي متغير باشد اين وسيله خيلي مفيد است مي توان تراز معادل صوت را در يك دوره زماني كوتاه اندازه گيري (يك دقيقه) كرد.
بازديد مقدماتي	SLM	dB(A)	تهيه نقشه و ثبت اندازه گيري ها روي آن
	ISLM	تراز معادل صدا dB(A)	براي صداهاي خيلي متغير
صداي ضربه اي	SLM ضربه اي	ماكزيمم تراز فشار صوت بر مبناي شبكه A	اندازه گيري ميزان ماكزيمم هر ضربه
SLM = صداسنج ISLM = صداسنج از نوع جمع شونده

معرفي دستگاه صدا سنج «SLM»

SLM  شامل ميكروفن، مدار الكتريكي و نشانگر مي باشد. ميكروفن تغييرات جزئي فشار هوا ناشي از صدا را گرفته و آنها را به پيام هاي الكتريكي تبديل مي كند. اين پيام ها توسط مدار الكتريكي تغيير يافته ودر نهايت بصورت تراز صوتي بر مبناي دسي بل نشان داده مي شود.

SLM  تراز فشار صوتي لحظه اي را در يك موقعيت خاص مي دهد.

براي اندازه گيري، صدا سنج را در امتداد بازو در ارتفاع گوش قرار مي دهيم. در بيشتر صدا سنج ها، موقعيت ميكروفون نسبت به منبع صوت چندان مهم نيست. در دستورالعمل دستگاه در مورد چگونگي قرار گرفتن ميكروفون توضيح داده شده است. صدا سنج را بايد قبل و بعد از هر بار استفاده كاليبره كرد. در دستورالعمل دستگاه نحوه كاليبراسيون شرح داده شده است.

در بيشتر صدا سنج ها ميزان صدا در وضعيت پاسخ سريع و كند قابل اندازه گيري است.

ميزان پاسخ دهي، مدت زماني است كه دستگاه قبل از نمايش تراز صوت روي صفحه توانايي محاسبه ميانگين را دارد. (پاسخ دهي كند و تند)

اندازه گيري تراز صوتي محيط كار بايد در وضعيت پاسخ كند انجام گيرد.

صدا سنج نوع دوم براي اندازه گيري در صنعت طراحي شده است. صدا سنج نوع اول در كارهاي مهندسي، آزمايشگاهي و تحقيقاتي بكار مي رود و گران تر و دقيق تر است.

هيچگونه صدا سنجي با دقت كمتر از صدا سنج نوع دوم نبايد جهت اندازه گيري صداي محيط كار بكار رود.

آناليزور يا فيلتر وزني كه در صدا سنج ها موجود است با كليد روشن و خاموش بكار
مي افتد. برخي از صدا سنج هاي نوع دوم فقط در وضعيت (A) اندازه گيري مي كند. بدين معني كه فيلتر آناليزور A دائماً در وضعيت روشن مي باشد.

يك صدا سنج معمولي (SLM) فقط صداي لحظه اي را اندازه گيري مي كند و براي محيط هاي كاري با تراز صداي يكنواخت مناسب مي باشد. اما در محيط هاي كاري با صداي ضربه اي و غير يكنواخت و دوره اي، استفاده از صدا سنج معمولي جهت تعيين ميانگين تماس فردي با صدا در يك شيفت كاري اشتباه مي باشد. دستگاه مناسب در
اين گونه محيط ها دزيمتري صدا مي باشد.

«معرفي دستگاه صدا سنج از نوع جمع شونده ISLM»

اين دستگاه شبيه دزيمتر مي باشد و تراز معادل صدا (ISLM) را در يك دوره زماني
اندازه گيري مي كند. اشكال اين دستگاه در اين است كه تماس فردي را مشخص
نمي كند زيرا مثل SLM دستي مي باشد و امكان اتصال به بدن را ندارد.

ISLM  تراز معادل صدا را در موقعيت خاص اندازه گيري مي كند حتي اگر تراز صدا مرتباً تغيير كند، دستگاه يك عدد بعنوان تراز معادل را نشان مي دهد.

«معرفي دستگاه دزيمتر صدا»

دستگاه دزيمتر صدا، كوچك، سبك و قابل اتصال به فرد مي باشد. (به كمر فرد متصل
مي شود) و ميكروفون آن به يقه در نزديكي گوش متصل مي گردد.

دزيمتر ميزان تراز صوت را ذخيره كرده و ميانگين مي دهد. در صنايعي كه ميزان صدا در طول زمان كار مختلف مي باشد و همچنين صنايعي كه موقعيت افراد تغيير مي كند مورد استفاده زيادي دارد.

يك دزيمتر به تنظيمات زير نياز دارد:

الف: استاندارد: حد مواجهه براي 8 ساعت در روز و 4 روز در هفته مي باشد.

معيار 90 دي سي بل بر مبناي شبكه A طبق  اكثر استانداردها – 85 دي سي بل براي برخي و 87 دي سي بل بر مبناي استانداردهاي كانادا.

ب – دامنه تغييرات: 3 تا 5 دي سي بل

ج – حد تراز صوتي كه كمتر از آن ميزان را دزيمتر جمع نكند ودر اندازه گيري دخالت ندهد.

    با استفاده از دزيمتر در طول شيفت كاري، ميانگين «تماس فردي a با صدا يا دز صدا براي هر فرد را بدست مي آوريم. اگر يك فرد دز صداي 100% را در يك شيفت دريافت كند به اين معني است كه ميانگين مواجهه با صدا در حد ماكزيمم مي باشد.

    براي مثال با مقياس استاندارد 90 دسي بل و تغييرات 3 دسي بل، تماس 8 ساعته با صداي 90 دسي بل را 100% نشان مي دهد.

براي 4 ساعت با صداي 93 دسي بل نيز 100% مي باشد. در صورتيكه 8 ساعت مواجهه با 93 دسي بل، دز صداي معادل 200% مي باشد.

كارخانه سازنده دزيمترها را با استاندارد و دامنه تغييرات خود تنظيم مي نمايد. ما ميتوانيم اين فاكتورها را با استانداردهاي كاربردي و مورد تائيد خود تنظيم نمائيم.

دزيمترها همچنين تراز معادل را بما نشان مي دهند كه اين ميزان ميانگين «تماس فردي» با صدا در طول زمان اندازه گيري دزيمتر مي باشد و معادل ترازهاي صوتي متغير كه يك شخص در همان دوره كاري در تماس بوده مي باشد. ثابت شده است كه افت شنوائي تحت تأثير مواجهه با مجموع انرژي صوتي مي باشد. اگر يك شخص در شيفت 8 ساعته با مقادير مختلف صدا در تماس باشد، تراز معادل محاسبه مي شود كه برابر با تأثير صداهاي مختلف است (شكل شماره 1)

«موارد استفاده حفاظ براي جريان باد (wind shield)»

   زمان وزش شديد باد ميزان صدائي كه دستگاه نشان مي دهد تغيير مي كند جهت پيشگيري از اين مسئله در محيط هاي با جريان هواي قابل ملاحظه، حفاظ مخصوص  روي ميكروفون نصب مي شود.

«اصول بكار گرفته شده در اندازه گيري سر و صدا»

    قبل از اندازه گيري بايد اطلاعات مورد نياز را مشخص كرد. آيا تراز صدا در طي روز متغير است؟ آيا كارگران در حال گردش در محيط كار مي باشند؟

    مكان هائيكه ميزان صدا در طول شيفت كاري متغير است، اندازه گيري صداي  لحظه اي بوسيله صداسنج نوع 2 با پاسخ دهي «كند» و فيلتر A انجام مي شود.

    محدوده اندازه گيري 63 تا 114 دسي بل بر مبناي شبكه A (حساسيت اين
شبكه در فركانس هاي مختلف مانند گوش انسان مي باشد) كه بيشتر محدوده بين
96-90 و 107-104 مي باشد.

بطور مثال: از كارگر مي خواهيم كه دزيمتر صدا را در شيفت 8 ساعته به بدن نصب كند و در آخر شيفت دزيمتر دز 270% را نشان مي دهد. كه معرف تراز معادل 97 دسي بل
مي باشد. (معادل 8 ساعت مواجهه با صداي 97 دسي بل)

اگر كارگر بيشتر ساعات شيفت كاري را در وضعيت مشخصي (از نظر مواجهه با صدا) بگذارند و يا اينكه نيمي از شيفت را در يك محيط و بقيه را در محيط ديگر سپري كند، دستگاه ISLM مي تواند تراز صوتي معادل را اندازه گيري كرده و آنرا بطور دقيق ارزيابي نمايد.

«روش اندازه گيري صداي ضربه اي»

اندازه گيري صداي ضربه اي بستگي به استانداردها دارد.قبل از اندازه گيري صداي ضربه اي بايد از قابليت اندازه گيري دستگاه براي اين نوع صدا، مطمئن شويم. بطور معمول اندازه گيري تراز صداي پيك همراه با شماره پيك يا دز درصد  يا تراز معادل صدا مي باشد.

در مكان هائي كه صداي زمينه وجود دارد بطور مثال ميدان تيراندازي، اندازه گيري پيك صدا (صداي قله) مناسب مي باشد.

در صنعت علاوه بر صداي ضربه اي، صداي زمينة نسبتاً بالائي وجود دارد. در اينگونه محيط ها دزيمتر ها يا ISLM هائي كه حساسيت كافي و پاسخ دهي خوبي به ميزان پيك صدا دارند مناسب مي باشند.

«تعريف آناليز فركانسي»

در آناليز فركانسي تراز صدا در هر فركانس اندازه گيري مي شود. زمانيكه هدف از
اندازه گيري تعيين حد تماس مجاز يا امكان افت شنوائي باشد، اندازه گيري ميزان صدا در شبكه A، ميزان درصد صدا و ميانگين تراز معادل صدا (TWA) مناسب مي باشد.

آناليز فركانسي جهت تعيين روش هاي كنترلي مهندسي بكار مي رود.

در اين روش در محدوده فركانس شنوائي تراز صوت به dB (دسي بل) در هر فركانس
اندازه گيري مي شود.

براي اندازه گيري صداي محيط كار نياز به آناليز اكتاوباند مي باشد، اكتاوباندها بوسيله فركانس مركزي شناخته مي شوند.

محدوده فركانس هاي شنوائي تقريباً 20 تا 20000 هرتز مي باشد و به 11 اكتاوباند تقسيم مي شود. يك فيلتر اكتاوباوند جهت اندازه گيري تراز صدا به SLM وصل مي شود.

«مواردي كه صداي زمينه بايد تصحيح شود و روش اجراي آن»

در مواردي لازم مي باشد تأثير صداي زمينه را در ميزان صداي محيط بررسي نمود. در اينگونه موارد بايد تراز صدا را در دو حالت اندازه گيري كرد. يكبار زمانيكه منبع صوتي روشن باشد و يكبار زمانيكه خاموش باشد. براي مثال اگر تراز صداي كلي
97 دي سي بل وصداي زمينه 90 د سي بل باشد.

صداي ناشي از منبع 96 د سي بل خواهد بود.  (1-97) اگر اختلاف اين دو بيش از
10 دسي بل بود نيازي به تصحيح نمي باشد.

 

جدول شماره 2 – تصحيح تراز صداي زمينه

 

تفاوت تراز صداي كلي با صداي زمينه	ميزان تصحيح صداي زمينه
10-8	5/0
8-6	1
6-5/4	5/1
5/4-4	2
5/3	5/2
3	3

«نقشه صوتي»

    نقشه صوتي جهت معرفي قسمت هاي پر سر وصدا بكار مي رود و اطلاعات مفيدي جهت معرفي موارد زير دارد.

·    محل هايي كه در آنجا كارگر در معرض تراز صداي زيان‌ آور قرار مي‌گيرد.

·                      ماشين آلات و تجهيزاتي كه صداي زيان آور توليد مي كند.

·                      كارگراني كه در تماس با تراز صداي غير مجاز هستند.

·                      موارد كنترل صدا كه مواجهه با صدا را كاهش مي دهد.

تهيه نقشه صوتي در محيط هايي كه امكان تماس با صداي زيان آور وجود دارد، انجام
مي شود و روي آن مكان هاي انتخاب شده و تراز صوتي اندازه گيري شده و همچنين مكان هاي پر سر و صدا مشخص مي گردد. در نقشه صوتي ميزان صدا در وضعيت هاي مشخص در روي نقشه جهت معرفي محيط هاي پر سر و صدا علامت زده شده و محل كار افراد و محل استقرار ماشين آلات پر سر و صدا تعيين مي شود.

   هرچه تعداد اندازه گيري بيشتر باشد دقت نقشه بيشتر مي شود با اتصال نقاطي كه شدت صداي يكسان دارند مسير هاي با صداي ثابت ايجاد و توزيع صوت نشان داده
مي شود. 

اين نقشه جهت معرفي مكان هاي پر خطر بكار مي رود.

جهت اندازه گيري صدا رعايت نكات زير لازم مي باشد.

–  دستگاه صدا سنج بايد قبل و بعد از اندازه گيري كاليبره گردد. روش كاليبراسيون در دستورالعمل دستگاه عنوان شده است.

–  جهت اندازه گيري دستگاه صدا سنج بايد در ارتفاع گوش قرار گرفته و به طول يك دست از شخص اندازه گيري كننده فاصله داشته باشد.

–  زماني كه هدف از اندازه گيري صدا تشخيص افت شنوائي باشد موقعيت ميكروفن بايد در حد امكان نزديك گوش كارگر باشد.

–       از وجود مانع بين منبع صوت و ميكروفن بايد جلوگيري شود.

–  نيازي به حضور كارگر در هنگام اندازه گيري نيست و دانستن موقعيت كاري كارگر كافي مي باشد.

–  براي كارگري كه در يك مكان ثابت مي باشد ميكروفن بايد در بالاي شانه ها يا در حد امكان نزديك آن قرار گيرد (مي توان ميكروفن را در محل ثابت نمود)

اگر كارگر در موقعيت ايستاده قرار دارد، ميكروفون را در 5/1 متري بالاي سطح زمين قرار مي دهيم. اگر كارگر در موقعيت نشسته كار مي كند. ميكروفون بايد 1/1 متر از سطح زمين فاصله داشته باشد.

يك صداسنج استاندارد SLM فقط براي اندازه گيري سر وصداي لحظه اي و در
محيط هاي با تراز صداي يكنواخت مناسب مي باشد. اما در محيط هاي با سر و صداي ضربه اي، صداي متناوب و منقطع، اين نوع صداسنج جهت تعيين ميانگين مواجهه شخص با سر و صدا در طي شيفت كاري مناسب نبوده و بايد از دزيمتر صدا استفاده شود.

«موارد استفاده از دزيمتر صدا و روش اندازه گيري آن»

زمانيكه نقشه صوتي نشان دهد كه تماس فرد با صدا بالاتر از حد مجاز مي باشد، نياز به اندازه گيري «ميزان تماس فردي» با صدا مي باشد كه بوسيله دزيمتر انجام مي شود.

بدين صورت كه دزيمتر در طي شيفت كاري به بدن كارگر نصب مي گردد. صحت اطلاعات بستگي به همكاري فرد در استفاده صحيح از دزيمتر دارد كه رعايت نكات زير جهت رسيدن به اين هدف بما كمك مي كند.

·  آگاهي دادن به كارگران در مورد هدف اندازه گيري.

·  آگاهي دادن به آنان در مورد اهميت درستي اطلاعات جهت كنترل صدا.

· تأكيد در اهميت نصب دزيمتر در تمام طول اندازه گيري.

·  توضيح در مورد نتيجة استفاده غلط از دزيمتر به كارگران (شامل دست زدن  
   به ميكروفون، فرياد زدن در آن، كوبيدن درب ها و …)

غالباً كارخانة سازنده، دزيمترها را با استاندارد كشور خود تنظيم مي نمايد. شما
مي توانيد آن را با استاندارد مورد تأئيد خود تنظيم نمائيد.

كاليبره دستگاه بايد قبل از استفاده و پس از آن كنترل شود و زمان شروع و توقف اندازه گيري بايد يادداشت شود.

«استفاده از دستگاه ISLM جهت اندازه گيري تراز معادل صوت»

ISLM ميانگين تراز معادل صدا را در طول زمان اندازه گيري محاسبه مي كند كه
مي تواند  بر مبناي چند دقيقه، چند ساعت و يا طول شيفت كاري كامل باشد. در اين رابطه اين دستگاه شبيه دزيمتر عمل مي نمايد.

ISLM  ميزان «تماس فردي» را نشان مي دهند. زيرا قابل نصب روي فرد نيست و تراز معادل را نمايش مي دهد.